Bloemen voor onderwijs in de gevangenissen

Vandaag – 13 oktober 2022 – is het internationale dag voor onderwijs in gevangenissen (international day of education in prison). Het is een dag die wellicht in vele huiskamers geruisloos passeert: én net daarom reden te meer om er in deze korte blog post even bij stil te staan.

Want onderwijs in gevangenissen is van groot belang. Exact 33 jaar geleden, op 13 oktober 1989 (jawel, luttele weken voor de val van de Berlijnse Muur), zette de Raad van Europa dit reeds in de verf met haar aanbeveling over onderwijs in detentie (Rec No. R (89) 12 on education in prisons): die aanbeveling beklemtoont onder meer het belang van een ruime toegang tot allerhande vormen van opleiding, vorming en sport, en het primordiale belang daarvan voor de persoonsontwikkeling.  

De Raad van Europa spoorde haar lidstaten ook aan om de deelname aan onderwijs obstakelvrij te maken: zo zouden gedetineerden die werken, zich niet geremd mogen voelen om van de schoolbanken weg te blijven, omdat ze vrezen voor inkomensverlies. Dat zindert ook door in de Belgische regelgeving, zoals blijkt uit de (beperkte) opleidingstoelage die in bepaalde gevallen kan worden toegekend (KB 26 juni 2019): deelname aan opleidingen zou niet ontmoedigd mogen worden omdat gevangenen daardoor “loon” zouden mislopen.

Onderwijs achter tralies wordt daarmee doelbewust niet door een instrumentele bril bekeken: onderwijs is van belang voor de persoonsontwikkeling van élke mens, inclusief de gekooide mens. De aanbeveling van de Raad van Europa heeft het in de aanhef bijvoorbeeld wel over hoe onderwijs de re-integratie mogelijks kan faciliteren (“…an important way of facilitating the return of the prisoner to the community”), maar spreekt niet over recidive-  of terugvalpreventie.  En zo zit het eigenlijk ook vervat in het Vlaamse decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: enkel in de laatste (zesde) doelstelling komt het beperken van de kans op herval te sprake (zie art. 4 Vlaams decreet).

Indien onderwijs in gevangenissen recidive kan terugdringen, dan is dat uiteraard bijzonder mooi – het zou een welgekome bonus zijn – maar het mag nooit de primaire reden zijn waarom onderwijs verstrekt wordt in een detentiecontext.  Of zoals ik recent schreef: “Zal een taalcursus Spaans seksuele criminaliteit terugdringen? Wellicht niet, maar vanuit een streven naar een zinvolle tijdsbesteding, beperking van detentieschade of het recht op deelname aan het beschikbare aanbod aan hulp- en dienstverlening in de samenleving, valt er heel wat te zeggen voor taalcursussen achter de tralies” (Misdaad & straf in onrustige tijden, pp. 44-45).

Om diezelfde reden – omwille van een dergelijke “autonome” kijk op het recht op onderwijs – moeten we ook waakzaam blijven voor de harde, uitsluitende taal die soms gehanteerd wordt, bijvoorbeeld in het licht van grensoverschrijdend gedrag aan onze universiteiten (zie bijvoorbeeld “Met pek en veren van de campus af”): ook daar blijft het fundamenteel recht op toegang tot onderwijs onverkort gelden.

Kortom, toegang tot onderwijs voor éénieder – ook voor wie achter tralies zit –  is van immens belang. Ja, bedreigingen loeren om de hoek en de uitdagingen zijn groot, maar tegelijkertijd zijn er ook heel wat opportuniteiten: denk maar aan de digitale toegang tot onderwijs. Om al die redenen is het  enkel maar toe te juichen dat deze internationale dag al wie betrokken is bij – en zich inspant voor – onderwijs in gevangenissen in de bloemetjes zet.

Deze blog post werd geschreven naar aanleiding van de internationale dag voor onderwijs in gevangenissen. Onderzoekslijn n° 8 ‘Bestraffing en controle’ van het Leuvens Instituut voor Criminologie (LINC) organiseert op die dag een internationale workshop ‘Education behind bars’.  Voor enkele beschouwingen bij onderwijs in detentie en de beperkingen van een exclusief instrumentele kijk op recidive, zie ook pagina’s 43-50, gewijd aan ‘zinvolle detentie’,  in Misdaad & straf in onrustige tijden.